Trong văn học, Phan Kim Liên là người đàn bà nhan sắc tuyệt vời nhưng dâm loạn và độc ác. Nhân vật này xuất phát từ nguyên mẫu có thật.
Giết chồng, thông dâm
Trong Thủy Hử, Phan Kim Liên là vợ Võ Đại, anh trai của người anh hùng Võ Tòng. Nàng cực kỳ xinh đẹp nhưng vì hoàn cảnh éo le mà bị ép gả cho anh chàng Võ Đại vừa lùn tịt vừa xấu trai, lại yếu đuối, kém thông minh. Thấy em chồng đẹp trai, khỏe mạnh, hào khí ngất trời, nàng những muốn cùng “vui vầy ong bướm” nhưng Võ Tòng đều lạnh lùng cự tuyệt, khiến nàng vừa bẽ bàng vừa tủi phận “bông hoa nhài cắm bãi cứt trâu”.
Một hôm, có kẻ nhà giàu phóng đãng là Tây Môn Khánh đi qua nhìn thấy mặt hoa xinh đẹp của Kim Liên, nổi lòng tà dâm, bèn nhờ mụ hàng xóm của Kim Liên là Vương bà mai mối. Phan Kim Liên vốn khao khát tình dục, điều mà anh chồng cù lần suốt ngày đi bán bánh bao không đáp ứng được. Thấy Tây Môn Khánh vừa giàu có vừa đẹp trai, đa tình thì cũng mê mẩn, chẳng vờ vịt gì nhiều. Hai bên thông dâm với nhau, ngày càng trắng trợn. Khi Võ Đại tỏ ý nghi ngờ, đôi gian phu dâm phụ với sự giúp đỡ của Vương bà đã đánh thuốc độc giết chết Võ Đại rồi tuyên bố là anh chết vì bệnh.
[justify]
Võ Tòng trở về, biết cái chết của anh có nhiều uẩn khúc bèn cáo quan, nhưng không được cứu xét vì Tây Môn Khánh là thế lực lớn trong vùng. Anh liền tự điều tra, và khi biết sự thật đã đến tận nhà Tây Môn Khánh trừng trị hắn, rồi về nhà nhờ chị dâu sửa tiệc rượu mời Vương bà sang, một là cúng anh, hai là cảm tạ bà ta giúp đỡ những lúc khó khăn. Rồi trước sự chứng kiến của hai người làm chứng, Võ Tòng kể tội trạng Phan Kim Liên và Vương Bà, trình ra chứng cứ để kết tội hai người mưu sát Võ Đại. Hai người đàn bà sợ hãi van xin nhưng vẫn bị Võ Tòng giết để tế anh trai.
Trong tiểu thuyết Kim Bình Mai, Phan Kim Liên không bị trừng trị sau khi giết chồng mà được Tây Môn Khánh rước về nhà, trở thành một trong bốn người vợ của y. Sau đó là cuộc chiến liên tu bất tận giữa các bà vợ với nhiều âm mưu và hành động đáng sợ, trong đó Phan Kim Liên nổi bật lên là một người đàn bà sắc sảo, ghê gớm, không sợ gì cả vợ cả lẫn mấy vợ lẽ khác.
Phan Kim Liên thực sự là người như thế nào?
Trong “Hương tổ bút ký”, một tài liệu lịch sử được viết ra vào đầu triều Thanh (Trung Quốc) có nhắc đến gốc tích của Phan Kim Liên. Bà là người của gia tộc họ Phan tại vùng Dương Cốc, tỉnh Quảng Đông. Gia phả dòng họ này đã ghi nhận có một bà cô tổ tên là Kim Liên. Cũng ở vùng Dương Cốc có dòng họ Tây Môn, một dòng họ lớn, có nhiều phú hộ. Có lần ở nhà Tây Môn diễn vở kịch lấy tích truyện trong Thủy Hử, kể câu chuyện về dâm phụ Phan Kim Liên, những người thuộc họ Phan biết được đã rất giận dữ cho rằng nhà Tây Môn đã xúc phạm bà cô tổ của mình. Tuy nhiên, không có tài liệu hay câu chuyện truyền miệng nào trong các gia tộc này cho thấy Phan Kim Liên ngoại tình rồi giết chồng.
Cách đây ít năm, hậu duệ của Võ Đại cũng lên tiếng kêu oan cho ông bà tổ của họ. Theo gia phả, Võ Đại, anh trai Võ Tòng, nhân vật có thật được tô vẽ thêm trong Thủy Hử, không hề là một kẻ yếu ớt, xấu xí và bất lực như trong truyện. Ông là người khỏe mạnh, bình thường, không hề là một mặt đối lập tội nghiệp của em trai. Võ Đại cũng không hề bị vợ “cắm sừng” rồi giết chết như trong truyện. Vợ ông cũng như mọi người vợ khác trong thời đại ấy, chung thủy, chu đáo với chồng con và cuộc đời họ diễn ra hết sức bình thường. Con cháu của Võ Đại cho biết, do các tác phẩm Kim Bình Mai và Thủy Hử, nhiều đời họ đã phải mang tiếng xấu, tổ tiên họ cũng bị xúc phạm danh dự.
Như vậy, có thể thấy, Võ Đại và Phan Kim Liên là nhân vật có thật, tuy nhiên những chuyện éo le và tội lỗi như trong Thủy Hử, Kim Bình Mai cũng chỉ là kết quả tài năng hư cấu của nhà văn mà thôi.[/justify]